Voorwoord van het bestuur

In meerdere opzichten kijken we terug op opnieuw een bijzonder jaar. De luchtvaartsector veert in 2022 na de COVID-19-pandemie weer op en we werken hard verder aan onze doelen en ambities. Daarnaast moeten we harde keuzes maken en prioriteiten stellen in ons werk. Ook in de wereld om ons heen gebeurt veel wat van invloed is op LVNL. De kosten stijgen door onder andere duurdere energie, inflatie en de krappe arbeidsmarkt. Ook leiden de vele ontwikkelingen in de luchtvaart tot allerlei nieuwe uitdagingen.

Desondanks blijft onze dienstverlening vanaf Schiphol, Rotterdam The Hague, Maastricht Aachen Airport, Groningen Airport Eelde en Lelystad Airport van hoog niveau. Onze verkeersleiders tonen veerkracht door in 2022 om te schakelen van nauwelijks vliegverkeer tijdens de COVID-19-lockdown aan het begin van het jaar, naar een situatie van hoge werkdruk als gevolg van de personeelstekorten op Schiphol gedurende de zomerperiode. Ook onze eigen roosterkrapte heeft impact. Veel dank dan ook aan onze luchtverkeersleiders voor hun flexibele inzet. Daarnaast leveren we al meer dan twee jaar onze luchtverkeersleidingsdiensten zonder dat een systeemstoring capaciteitsbeperkingen heeft veroorzaakt. Dat is dankzij de gezamenlijke inspanning van veel afdelingen binnen LVNL en daar hebben we grote waardering voor.

Veiligheid

Onze kerntaak is de veilige afhandeling van het vliegverkeer. Voor de continue verbetering van de veiligheid besteden we voortdurend aandacht aan de ontwikkeling van onze systemen en procedures en de bekwaamheden van onze medewerkers. Niet alleen via ons interne safety management systeem, maar ook in het integrale safety management systeem (iSMS) van de sectorpartijen op Schiphol. Zo blijven we ons inzetten voor beheersing van de ernst van en het aantal luchtruimschendingen. Deze ontstaan als vliegtuigen zonder toestemming van de luchtverkeersleiding gecontroleerd luchtruim binnenvliegen. Ook werken we samen met Schiphol aan het voorkomen van runway incursions. Daarbij vertrekt of rijdt een vliegtuig zonder toestemming een start- of landingsbaan op. In het verslagjaar is hiervoor een uitgebreid awareness-programma opgezet onder leiding van het Schiphol Runway Safety Team.

Onze topprojecten

Naast het zorgen voor een stabiele, veilige en efficiënte operatie werken we aan veel strategische projecten. Het werven en opleiden van luchtverkeersleiders, de introductie van RECAT-TBS, het nieuwe luchtverkeersleidingssysteem iCAS én de integratie van de militaire verkeersleiding in de LVNL-operatie en organisatie zijn onze topprojecten.

Om voldoende verkeersleiders op te kunnen leiden zijn we gestart met een pilot in samenwerking met de Deense opleidingsorganisatie GATE Aviation Training, waarmee we een nieuwe weg inslaan en onze trainees deels extern kunnen opleiden. Ook waren we bezig met de eindsprint van ons topproject RECAT-TBS, bestaande uit de twee innovaties RECAT en TBS. Deze hebben we begin 2023 succesvol in gebruik genomen in de operatie. Met RECAT-TBS handelen we efficiënter vliegtuigen af per baan en verhogen we de uurcapaciteit van banen onder bepaalde omstandigheden. Hiermee kunnen we onder andere de geluidspreferente banen langer blijven inzetten, waardoor we de minder preferente landingsbanen bij harde wind minder vaak of korter hoeven te gebruiken. Twee belangrijke maatregelen in het programma Minder hinder Schiphol. Daarnaast zorgt dit voor minder vertragingen bij harde wind en een betere veiligheid, omdat de verkeersleider meer zicht heeft op de precieze afstand van een vliegtuig ten opzichte van de voorganger.

In het afgelopen jaar hebben we ook een aantal lessen geleerd. Hoewel we goede voortgang boeken in de softwareontwikkeling en het testen van ons nieuwe luchtverkeersleidingssysteem iCAS, is de dynamiek rondom deze enorme klus uitdagend. In 2022 had het iCAS-programma te maken met de gevolgen van krapte op de arbeidsmarkt (ook bij de leverancier), langere levertijden van hardware en de beperkte beschikbaarheid van luchtverkeersleiders voor bijvoorbeeld het testen van nieuw ontwikkelde software. Ook heeft de leverancier extra tijd nodig voor de realisatie van de benodigde software onder andere door achterstanden die tijdens de COVID-19-pandemie waren opgelopen. Dit betekent dat we de planning voor ingebruikname, die gepland was in maart 2024, moeten verschuiven. De transitie naar iCAS is vanwege omvang en complexiteit een grote uitdaging voor LVNL. Samen met een externe partij hebben we een Transition Office opgezet om de overgang naar het nieuwe systeem voor gebruikers, procedures, systemen en alle betrokken afdelingen zorgvuldig voor te bereiden. Dit Transition Office maakt samen met alle interne betrokkenen en met inbreng van externe stakeholders een nieuwe planning voor de overgang naar iCAS en de ingebruikname. We zetten samen onze schouders eronder om de volgende intensieve fase met de hele organisatie goed te doorlopen.

In het programma 1ATM werken we, na de colocatie van civiele en militaire luchtverkeersleiders bij LVNL in 2017, verder aan de samenvoeging van de militaire en civiele luchtverkeersdienstverlening tot één organisatie binnen LVNL. In het verslagjaar concludeerden we dat een aantal onder handen zijnde dossiers een reëel risico vormt voor de doorlooptijd in de laatste maanden van het integratietraject. Deze dossiers vallen grotendeels buiten de invloedsfeer van het programma. Door de inzet van Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK), de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Defensie, en mensen uit onze eigen organisatie hebben we er vertrouwen in dat de samenvoeging binnen het risicobudget van een jaar succesvol wordt afgerond.

Nieuwe procedures en initiatieven

In 2022 namen we nieuwe vliegprocedures in gebruik. We kunnen nu bij beperkt of slecht zicht op Schiphol meer vliegtuigen per uur veilig laten vertrekken of landen. Met de ‘bocht bij Uitgeest’ dragen we bij aan het verminderen van geluidshinder van vliegverkeer in de nacht voor bewoners in Noord-Holland. Zo konden we in 2022, naast het altijd veilig en verantwoord afhandelen van het vliegverkeer, van waarde zijn voor onze omgeving en klanten. We zijn gestart met iLabs, een samenwerking met de TU Delft, waarmee we innovatie in de sector kunnen stimuleren doordat studenten werken aan innovatieve concepten. Verder gaan we met ons ambitieuze duurzaamheidsprogramma interne en externe duurzaamheidsdoelstellingen realiseren. Mooie resultaten waar we met elkaar erg trots op mogen zijn.

Extra aandacht voor cybersecurity

Naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne hielden we onze cybersecuritymaatregelen extra tegen het licht. In 2022 startten we een nieuw cybersecurityprogramma met extra middelen en een forse formatie-uitbreiding in het cyberdomein. Een aandachtspunt blijft de krapte op de arbeidsmarkt in dit vakgebied. Op het gebied van detectie is een intern en extern Security Operations Centre (SOC) ingericht. Ook ontwikkelden we een oplossing voor het herstel na een cyberaanval voor de gehele operationele omgeving. Daarnaast namen we verschillende aanvullende maatregelen om kwetsbaarheden te verminderen.

Kabinetsbesluit toekomst Schiphol

Het besluit van het kabinet over het verminderen van het aantal vluchten op de luchthaven Schiphol heeft impact op de hele luchtvaartsector en dus ook op LVNL. Vanaf een nog nader definitief vast te stellen moment mogen er 440 duizend vluchten jaarlijks starten en landen, nu zijn dat nog 500 duizend vluchten. Ook stopt het kabinet met het anticiperend handhaven op de baangebruikregels voor Schiphol, maar wil tegelijkertijd het strikt preferent baangebruik zoveel mogelijk voortzetten. Om te experimenteren of dit mogelijk is, is een ministeriële regeling opgesteld, die op 26 januari 2023 is gepubliceerd. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft LVNL gevraagd een uitvoeringstoets op deze regeling te doen. Daarbij belichten wij de uitvoerbaarheid van het experiment in relatie tot de effecten op de uitvoering van de wettelijke taken door LVNL, in het bijzonder de effecten op de operatie.

Beschikbaarheid verkeersleiders

De ministeriële regeling legt extra vraag en werklast bij LVNL. De tijd die luchtverkeersleiders besteden aan het identificeren, onderzoeken en implementeren van operationele stuurmaatregelen kan niet worden besteed aan andere zaken, zoals belangrijke verandertrajecten. Dit heeft een direct effect op de overige wensen die er zijn op het gebied van luchtverkeersdienstverlening in Nederland. De doorlooptijd van onze projecten wordt hierdoor langer. De opleiding van nieuwe verkeersleiders heeft vertraging opgelopen door de pandemie, in het bijzonder door de COVID-beperkingen en het ontbreken van mogelijkheden voor on-the-job training op een representatief luchtverkeersbeeld. De gevolgen hiervan zijn duidelijk zichtbaar in het aantal luchtverkeersleiders dat de opleiding met succes heeft afgerond.

Terugbetalen COVID-19-verliezen

Eind 2022 keurde de Europese Commissie het performanceplan voor referentieperiode 3 (RP3) goed. Het RP3-plan loopt van 2020-2024. Door de COVID-19-periode zijn er in 2020 en 2021 met de luchtvaartmaatschappijen verrekenbare verliezen ontstaan. Door de goedgekeurde aanpassingen van het oorspronkelijke RP3-plan kunnen wij vanaf 2023 de verliezen, die we geleden hebben in de COVID-19-jaren 2020 en 2021, verrekenen met de luchtvaartmaatschappijen in de tarieven. Zo ontvangen we in de komende zeven jaar extra inkomsten waarmee we het negatieve rekening-courantsaldo kunnen aflossen dat is ontstaan in de COVID-19-periode.

De focus blijft in 2023 op het halen van de doelstellingen zoals afgesproken in de goedgekeurde begroting en het performanceplan. Ook dit jaar geven we dagelijks invulling aan onze kerntaak: zorgen voor een veilige en efficiënte afhandeling van het vliegverkeer. Ondertussen werken we verder aan iCAS, de integratie van de militaire verkeersleiding en de werving van nieuwe collega’s.

Investeren in medewerkers en duurzaamheid

Dit alles vraagt veel flexibiliteit, inzet en inventiviteit van onze medewerkers. Zij zijn de kracht achter de topprestatie die we dag in dag uit leveren. We blijven daarom ook in 2023 investeren in onze medewerkers en operatie. We innoveren om een bijdrage te leveren aan het toekomstbestendig maken van de Nederlandse luchtvaart en focussen op veiligheid, hinderbeperking en verduurzaming.

Marlou Banning, Chief Financial Officer (CFO)          Michiel van Dorst, Chief Executive Officer (CEO)